Sygnaliści, choć wciąż mało znani w Polsce, odgrywają kluczową rolę w ujawnianiu naruszeń prawa i dbaniu o interes publiczny. To właśnie dzięki nim wiele nieprawidłowości zostaje zauważonych i wyeliminowanych, co wpływa na poprawę funkcjonowania organizacji i zwiększenie społecznego zaufania. Ale kim tak naprawdę jest sygnalista? Jak wygląda proces zgłaszania nadużyć i jakie przepisy zapewniają ochronę tym, którzy zdecydują się na taki krok?

W tym artykule odpowiemy na najważniejsze pytania związane z rolą sygnalistów i omówimy, co zmieni się wraz z wejściem w życie nowych przepisów w Polsce.

Sygnalista – Kto to Tak Naprawdę Jest?

Termin "sygnalista" pochodzi od angielskiego „whistleblower” i odnosi się do osoby zgłaszającej naruszenia prawa lub procedur w organizacjach. Jak wynika z dyrektywy Unii Europejskiej 2019/1937, sygnalistą może być każdy, kto w związku z wykonywaną pracą pozyskał wiedzę o nieprawidłowościach.

Zgłoszenie może odbywać się w różny sposób:

  • Wewnątrz organizacji – za pomocą specjalnie wdrożonych systemów zgłoszeniowych, dostępnych np. w firmie lub instytucji.
  • Do organów zewnętrznych – takich jak Rzecznik Praw Obywatelskich czy inne instytucje nadzorcze.
  • Publicznie – np. w mediach, co jest dopuszczalne w określonych okolicznościach.

Sygnalistą nie musi być tylko pracownik firmy. Mogą nim zostać także kandydaci do pracy, kontrahenci, konsultanci, a nawet klienci. Ważne jest, aby osoba zgłaszająca posiadała uzasadnione podstawy do twierdzenia, że nieprawidłowości rzeczywiście miały miejsce.

Co Może Zgłaszać Sygnalista?

Zakres zgłoszeń sygnalistów obejmuje wiele dziedzin, w tym:

  1. Prawo pracy – np. przypadki mobbingu, dyskryminacji czy łamania praw pracowniczych.
  2. Bezpieczeństwo publiczne – takie jak naruszenia dotyczące zdrowia i ochrony środowiska.
  3. Finanse i korupcję – m.in. pranie pieniędzy, oszustwa podatkowe, nadużycia w zamówieniach publicznych.
  4. Ochronę konsumentów – związane np. z wadliwymi produktami lub nieuczciwą reklamą.

Zgłoszenia muszą być oparte na faktach, a sygnalista ponosi odpowiedzialność za celowe przekazywanie fałszywych informacji.

Jak Wygląda Ochrona Sygnalistów?

Działania sygnalistów są chronione prawnie, pod warunkiem że zgłoszenie jest zgodne z przepisami. Sygnaliści mogą liczyć na ochronę przed:

  • Zwolnieniem z pracy lub odmową zatrudnienia.
  • Obniżeniem wynagrodzenia lub pozbawieniem premii.
  • Odmową współpracy czy blokowaniem awansu.

W przypadku działań odwetowych ze strony pracodawcy lub organizacji, sygnalista ma prawo dochodzić odszkodowania.

Jednocześnie prawo przewiduje sankcje za celowe zgłaszanie nieprawdziwych informacji, takie jak obowiązek zapłaty odszkodowania na rzecz pomówionej firmy.

Nowe Obowiązki Pracodawców w 2024 Roku

We wrześniu 2024 roku weszła w życie polska ustawa o ochronie sygnalistów. Wprowadza ona szereg zmian, w tym obowiązek wdrożenia systemów zgłaszania nieprawidłowości w organizacjach zatrudniających co najmniej 50 pracowników.

Niektóre branże, takie jak sektor finansowy, transport czy ochrona środowiska, muszą wprowadzić te procedury niezależnie od liczby pracowników. Organizacje muszą także zapewnić anonimowość zgłoszeń i jasno określić działania następcze po ich otrzymaniu.

Dlaczego Rola Sygnalistów Jest Tak Ważna?

Chociaż działalność sygnalistów bywa postrzegana kontrowersyjnie, ma ona kluczowe znaczenie dla poprawy funkcjonowania firm i instytucji. Zgłoszenie nieprawidłowości pozwala:

  • Zapobiegać poważnym stratom – zarówno finansowym, jak i reputacyjnym.
  • Chronić interes publiczny – dbając o bezpieczeństwo konsumentów, pracowników i środowiska.
  • Budować zaufanie – przejrzystość i odpowiedzialność są fundamentami zaufania społecznego i biznesowego.

Podsumowanie

Sygnaliści odgrywają coraz większą rolę w tworzeniu sprawiedliwszego i bardziej przejrzystego społeczeństwa. Dzięki nowym przepisom w Polsce, które obowiązują od września 2024 roku, ich działania są lepiej chronione, a organizacje są zobowiązane do stworzenia przejrzystych procedur zgłoszeniowych.

Odpowiednia ochrona sygnalistów i właściwe podejście do zgłaszania naruszeń może przynieść korzyści zarówno pracownikom, jak i pracodawcom, pomagając budować lepsze, uczciwsze miejsca pracy i otoczenie społeczne.

Luxcontrol Polska

Marta Weiner
Koordynator ds. szkoleń, opiekun klienta
Tel:500 501 460
Email: m.weiner@luxcontrol.com.pl